Đình Nam Dư Hạ tọa lạc tại vùng đất Nam Dư Hạ xưa, nay ở số nhà 415, phố Nam Dư, phường Trần Phú, quận Hoàng Mai, TP Hà Nội. Nam Dư Hạ là mảnh đất giàu truyền thống lịch sử văn hoá, được khai phá từ lâu đời, nằm phía Đông Nam kinh thành Thăng Long, cách sông Hồng khoảng 3km.

Lịch sử hình thành Đình Nam Dư Hạ

Đình Nam Dư Hạ phụng thờ Tam vị Thành hoàng là Tam đầu Cửu vĩ Long Vương, Thái uý Chương Võ Thái sư (Nguyễn Xí) và Lê Gia Hoàng Thái Hậu. Nguồn gốc thờ mỗi vị gắn với những sự tích khác nhau.

Thứ nhất, là Tam đầu Cửu vĩ Long Vương, theo truyền thuyết, xưa có vị sư tổ Từ Phong thường du ngoạn ở ven kinh thành Thăng Long, có lần đi qua đất Nam Dư thấy cảnh sắc đậm đà, bến thuyền xuôi ngược quyến rũ lòng người, ngài bỗng thấy có một con rồng từ đất bay lên nhào lượn trên không trung rồi biến vào vòm trời xanh.

Vị Thành hoàng làng thứ hai là Thần Chương Võ Thái Sư, hay còn gọi là Nguyễn Xí, người xã Thượng Xá, huyện Chân Phúc, tỉnh Thanh Hoá (nay là xã Nghi Hợp, huyện Nghi Lộc, Nghệ An). 

Vị Thành hoàng thứ ba là Thần Lê Gia Hoàng Thái Hậu, tên thật là Loan, người xã Phi Bạo, huyện Thanh Chương, Nghệ An, là mẹ của vua Lê Chiêu Tông. Trong thời kỳ nhà Mạc lên cầm quyền, khi quyền lực của nhà Mạc đe dọa ngai vàng của nhà Lê, Hoàng Thái Hậu đã dạy dân làng Nam Dư nghề trồng mía nấu mật và trồng dâu nuôi tằm. Khi nhà Mạc lên ngôi và vua Lê Chiêu Tông phải chạy trốn, Hoàng Thái Hậu về vùng Nam Dư lánh nạn. Bà qua đời sau khi nhà Mạc chính thức nắm quyền. Nhân dân Nam Dư, ghi nhớ công ơn của bà, đã lập miếu thờ bà. Sau khi Lê Trang Tông đánh đuổi nhà Mạc và phục hồi nhà Lê, bà được sắc phong là Thượng đẳng thần.

Kiến trúc độc đáo tại Đình Nam Dư Hạ

Từ khi khởi dựng đến nay, đình Nam Dư Hạ trải qua nhiều lần tu bổ, tôn tạo. Vào thời kỳ kháng chiến chống Pháp, một số hạng mục của đình như Phương Đình, Tiền Tế, Trung Cung đã bị phá dỡ hoặc đốt cháy.

Từ năm 2001 – 2005 được sự quan tâm ủng hộ của chính quyền, nhân dân địa phương và khách thập phương, đình Nam Dư Hạ đã được tu bổ khang trang theo phong cách kiến trúc truyền thống.

Hiện tại, tổng thể kiến trúc đình Nam Dư Hạ gồm các hạng mục: Nghi môn ngoại, Cửa mã, Phương Đình, Đại Bái, Trung Cung, Hậu Cung và Tả Hữu Vu.

Phía trước đình là Nghi môn và bể non bộ, qua con đường làng là tới khuôn viên của đình, cổng đình Nam Dư Hạ kết cấu theo kiểu thức “cửa mã”. Hai đầu hồi cổng là cột trụ biểu, đỉnh trụ là nghê chầu, tiếp đến là ô lồng đèn, thân trụ đắp chữ Hán, đế trụ thắt cổ bồng, cổng có mái che, kết cấu tường hồi, bít đốc, lợp ngói ri. Trên bờ nóc đắp lưỡng long chầu nguyệt.

Vào bên trong cổng tương ứng với 3 gian là các bộ vì phía tiền và hậu kết cấu dạng vì nách theo kiểu thức chồng rường quá giang gối cột. Trên các bộ vì chạm khắc linh vật như dơi, phượng, hoa văn chữ thọ, đầu các thanh xà chạm rồng theo phong cách nghệ thuật của thế kỷ XIX. Cửa mã gồm ba cửa, cửa gian giữa gồm 2 cánh, mỗi cánh cửa rộng 2m, cao 3m; hai cửa bên cao 2m, rộng 1m. Ngoài cửa mã chính còn hai cổng nhỏ hai bên xây hai tầng mái, mái giả ngói ống.

Qua cổng đình là đến toà Phương Đình kết cấu chồng diêm hai tầng tám mái đao cong, tiếp đến là Đại Bái, Trung Cung và Hậu Cung. Toà Đại Bái qua Trung Cung có 5 lối vào kiểu cuốn vòm dẫn vào toà Hậu Cung. Tại Hậu Cung còn lưu giữ được những nét chạm khắc hoa văn hoa lá nghệ thuật thế kỷ XIX trên xà bộ vì hiên.

Mỗi hạng mục kiến trúc này đều được bài trí nhiều đồ thờ theo nguyên tắc truyền thống như hoành phi, câu đối, nhang án, bát bửu, ba bộ long ngai bài vị, khám thờ.

Di vật quý giá tại Đình 

Một trong những di vật quý giá lưu giữ tại đình Nam Dư Hạ là ba bộ kiệu bát cống, được chạm khắc tinh xảo theo phong cách thời Lê. Dù trải qua nhiều biến động lịch sử, ba bộ kiệu vẫn giữ được hình dáng nguyên vẹn. Kiệu được sơn son thếp vàng rực rỡ, từng đường nét chạm khắc tỉ mỉ phản ánh tài năng và tâm huyết của người nghệ nhân. Đây là niềm tự hào lớn của người dân Nam Dư Hạ, đặc biệt trong các dịp lễ hội của làng. Ba bộ kiệu được coi như báu vật quý giá, là di sản cha ông truyền lại cho thế hệ sau.

Ngoài ra, đình Nam Dư Hạ còn lưu giữ 11 đạo sắc phong cho các vị thành hoàng làng, trong đó đạo sắc phong sớm nhất có niên hiệu từ đời Cảnh Hưng 44 (1783). Cùng với đó là một cuốn Ngọc phả, giúp khẳng định giá trị văn hoá và lịch sử của đình.

Lễ hội truyền thống tại Đình Nam Dư Hạ

Lễ hội truyền thống làng Nam Dư Hạ diễn ra từ ngày 14 đến 16 tháng hai Âm lịch, với đặc sắc nhất là lễ rước nước (lễ cấp thuỷ) diễn ra từ ngày 14 đến ngày 15 tháng hai. Hiện nay, theo thỏa thuận giữa ba làng Nam Dư Thượng, Nam Dư Hạ và Thuý Lĩnh, lễ rước nước sẽ được tổ chức vào ngày 14.

• Sáng sớm ngày 14, các cụ ông, cụ bà và các thành viên trong ban ngành đoàn thể của làng, xã tập trung tại đình làng, ăn mặc chỉnh tề. 
• Lúc 7 giờ sáng, lễ khai hội được tổ chức trang trọng tại sân đình. Đội hình rước nước được sắp xếp trật tự, và đoàn rước bắt đầu khởi hành từ sân đình ra bến sông, cách đó khoảng 3 km. Các đội tham gia đoàn rước theo thứ tự: múa sư tử, cờ thần, thủ hiệu, kèn đồng, kèn động, chấp kích, trống, hoa quả lễ, rước choé, sinh tiền, nhạc dân tộc, long đình, kiệu bát cống, tế nam, và cuối cùng là đoàn lãnh đạo, các cụ cao niên, các đoàn thể, khách thập phương và nhân dân.

Vì làng Nam Dư Hạ nằm trong đê, mỗi khi rước kiệu ra sông Hồng lấy nước, đoàn phải đi qua đình làng Thuý Lĩnh. Khi đoàn rước đi qua cửa đình Thuý Lĩnh, long đình vào đình để lễ vọng. Đồng thời, dân làng Thuý Lĩnh sẽ tổ chức lễ phụng nghênh.

Vào chiều cùng ngày, lễ nhập thuỷ được tiến hành trang trọng. Lễ tế do các cụ cao niên trong làng tổ chức, với lòng thành kính dâng lên các vị thành hoàng cầu mong cho dân làng một năm no ấm, an bình.

Ngoài Nam Dư Hạ, nhiều làng ở đồng bằng Bắc Bộ cũng tổ chức lễ rước nước trong các dịp lễ hội, với ước nguyện thần linh phù hộ cho dân chúng một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Đình và chùa Nam Dư Hạ đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật năm 1991.

Tham quan Đình Nam Dư Hạ trên nền tảng số 

Tham quan Đình Nam Dư Hạ trên nền tảng số mang đến một cơ hội tuyệt vời để khám phá di tích lịch sử này mà không cần phải di chuyển xa. Với sự phát triển của công nghệ số, người tham quan có thể trải nghiệm không gian của đình qua các ứng dụng VR360, giúp tái hiện sống động các di tích, lễ hội và các di vật quý giá.

Tải ứng dụng YooLife trên thiết bị di động để khám phá toàn bộ không gian ảo hoá!

Tham quan ảo qua VR: Người dùng có thể sử dụng kính VR để tham quan trực tiếp Đình Nam Dư Hạ mà không cần phải đến tận nơi. Các hình ảnh, không gian của đình được tái hiện sống động qua công nghệ VR360, cho phép người dùng cảm nhận được không khí lễ hội, các di tích trong đình và những di vật quý giá như các bộ kiệu bát cống, các đạo sắc phong, hay những chi tiết kiến trúc đặc sắc.

Khám phá các di vật lịch sử qua hình ảnh số: Các di vật như các bộ kiệu, sắc phong và Ngọc phả có thể được chụp lại bằng công nghệ số cao, đưa vào một bộ sưu tập trực tuyến, cho phép người tham quan zoom vào chi tiết từng món đồ, nghiên cứu các kỹ thuật chạm khắc và sơn son thếp vàng, cũng như tìm hiểu về lịch sử của từng di vật.