Bia đề danh Tiến sĩ 1598 là một trong số 82 tấm bia đá quý giá được dựng tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám, nhằm vinh danh những bậc hiền tài đỗ đạt trong các kỳ thi Tiến sĩ dưới triều Lê. Được khắc dựng vào năm Mậu Tuất (1598), niên hiệu Quang Hưng thứ 21, tấm bia không chỉ là minh chứng sống động cho một kỳ thi quan trọng thời Lê Trung Hưng mà còn mang đậm dấu ấn nghệ thuật chạm khắc, thư pháp và giá trị tư tưởng Nho học sâu sắc.

Bia đề danh Tiến sĩ 1598 – Dấu ấn khoa bảng thời Lê Trung Hưng

Trong hệ thống 82 bia Tiến sĩ tại Văn Miếu, bia đề danh Tiến sĩ năm Mậu Tuất 1598 mang giá trị đặc biệt, phản ánh một giai đoạn phát triển rực rỡ của khoa bảng Đại Việt dưới thời Lê Trung Hưng.

Triều Lê Trung Hưng – Giai đoạn phục hưng đạo học và quốc gia

Sau thời kỳ nội chiến giữa nhà Lê và nhà Mạc, triều Lê Trung Hưng dần được khôi phục dưới sự bảo hộ của các chúa Trịnh. Vua Lê Thế Tông (trị vì từ 1573–1599) trị vì trong giai đoạn đất nước ổn định trở lại, chú trọng phát triển giáo dục, khuyến học và thi cử để tái thiết đội ngũ quan lại.

Năm 1598 là năm Quang Hưng thứ 21, thuộc thời điểm triều đình đẩy mạnh các kỳ thi Hương – thi Hội – thi Đình nhằm lựa chọn nhân tài phục vụ đất nước. Các khoa thi thời kỳ này không chỉ đánh giá học vấn, mà còn đề cao đạo đức, phẩm chất của sĩ tử, phản ánh tinh thần “hiền tài là nguyên khí quốc gia” vốn là tôn chỉ giáo dục xuyên suốt thời Lê.

Khoa thi năm Mậu Tuất (1598) và tinh thần tuyển chọn nhân tài

Khoa thi Mậu Tuất 1598 là kỳ thi Hội được tổ chức bài bản tại kinh thành Thăng Long với sự tham dự của hàng trăm nho sĩ từ khắp cả nước. Đây là một trong những kỳ thi nổi bật của thế kỷ XVI, không chỉ xét tuyển qua văn chương, thi cử mà còn đặt trọng tâm vào lòng trung quân, ái quốc và đạo lý Nho giáo.

Bia đề danh Tiến sĩ khoa thi Mậu Tuất 1598

Ngay sau kỳ thi, triều đình cho dựng bia đá đề danh Tiến sĩ tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám, khắc tên những người đỗ đạt để tuyên dương công trạng, khích lệ hiếu học cho hậu thế. Việc dựng bia thể hiện tư tưởng trọng nhân tài và lưu danh muôn đời, trở thành biểu tượng cho tinh thần giáo dục truyền thống Việt Nam.

Danh sách các vị Tiến sĩ được vinh danh

Trên bia đề danh Tiến sĩ 1598, danh sách các vị Tiến sĩ đỗ đạt được khắc rõ ràng: họ tên, quê quán, và thứ hạng. Những con chữ bằng Hán văn trên mặt đá không chỉ ghi nhận thành tựu cá nhân mà còn là tài liệu quý báu giúp hậu thế truy nguyên về dòng họ, địa phương học giỏi và nền giáo dục thời đó.

Theo các nguồn tư liệu Hán Nôm và kết quả nghiên cứu, có 20 vị Tiến sĩ được ghi danh trong kỳ thi năm Mậu Tuất. Trong số đó, một số người sau này trở thành trụ cột trong triều đình hoặc có đóng góp lớn cho quốc gia như:

• Nguyễn Thế Hành quê ở Thanh Hóa, từng giữ chức Thượng thư Bộ Hộ
• Vũ Duy Tĩnh nhà giáo, nhà hành chính, nổi bật trong công cuộc xây dựng đạo học
• Lê Bá Đĩnh có nhiều đóng góp về văn chương, được sử sách ghi nhận

Bia đề danh Tiến sĩ 1598 – Tinh hoa nghệ thuật đá thời Lê

Không chỉ mang giá trị lịch sử và giáo dục sâu sắc, bia đề danh Tiến sĩ năm 1598 còn là một kiệt tác nghệ thuật tiêu biểu của nền mỹ thuật cung đình thời Lê Trung Hưng. Với kỹ thuật chạm khắc tinh xảo, bố cục hài hòa và nghệ thuật thư pháp chuẩn mực, tấm bia trở thành biểu tượng thẩm mỹ và tinh thần của nền đạo học Đại Việt.

Chất liệu, hình dáng, biểu tượng hình rùa trên bia

Tấm bia đề danh Tiến sĩ được chế tác từ đá xanh Thanh Hóa, loại đá nổi tiếng về độ bền, chắc và khả năng chịu thời tiết tốt. Việc lựa chọn chất liệu này không chỉ đảm bảo độ bền cho bia mà còn thể hiện sự trân trọng đặc biệt của triều đình đối với các bậc hiền tài được vinh danh.

Tấm bia đề danh Tiến sĩ được chế tác từ đá xanh Thanh Hóa, loại đá nổi tiếng về độ bền, chắc và khả năng chịu thời tiết tốt

Bia có phần chân đế là hình rùa đá đội bia, biểu tượng phổ biến trong văn hóa phương Đông, tượng trưng cho sự bền vững, trí tuệ và công danh. Rùa được tạc uy nghiêm, sống mũi cao, mai uốn cong mềm mại, khắc họa tinh thần nâng đỡ đạo học và gìn giữ truyền thống thi cử của quốc gia.

Nghệ thuật chạm khắc hoa văn, bố cục, bố trí bài ký

Tấm bia được chia thành 3 phần rõ ràng:

• Phần đầu bia: Trang trí hoa văn hình mây cuộn, hoa sen, vân xoắn hoặc rồng ẩn hiện biểu trưng cho sự thanh cao, linh thiêng.
• Phần thân bia: Khắc bài ký và danh sách Tiến sĩ bằng chữ Hán, chia hàng đều tăm tắp, thể hiện sự nghiêm cẩn.
• Phần đế bia: Tạo hình rùa với các chi tiết chạm khắc tỉ mỉ.

Sự phân bổ bố cục hợp lý giúp người xem dễ theo dõi nội dung, tăng tính thẩm mỹ cho tổng thể.

Thư pháp chữ Hán – Phong cách khải thư chuẩn mực

Toàn bộ văn bia được viết bằng chữ Hán, sử dụng kiểu chữ vuông vắn, mạch lạc, rõ ràng phù hợp với tính trang trọng của văn bản ghi công trạng. Từng nét chữ được khắc sâu, đều tay, thể hiện tay nghề điêu luyện của nghệ nhân. Thư pháp không chỉ là phương tiện truyền đạt nội dung mà còn là phần hồn của bia. Đây chính là giá trị trường tồn mà bia Tiến sĩ 1598 để lại cho hậu thế.

Trải nghiệm bia đề danh Tiến sĩ 1598 trên nền tảng số

Trong thời đại chuyển đổi số, di sản văn hóa không còn nằm yên sau những lớp rào bảo tồn vật lý mà đang từng bước được “đánh thức” bằng công nghệ để đến gần hơn với công chúng. YooLife – Mạng xã hội thực tế ảo tiên phong ứng dụng công nghệ vào việc ảo hóa, gìn giữ và lan tỏa văn hóa lịch sử đến gần hơn với công chúng.

Giờ đây, thay vì phải đến tận Văn Miếu – Quốc Tử Giám để chiêm ngưỡng, người dùng có thể xem chi tiết bia đề danh Tiến sĩ năm 1598 trên nền tảng số. Khám phá từng đường nét chạm khắc, từng dòng thư pháp cổ và những biểu tượng nghệ thuật trên bia đá ngay tại nhà.

Trải nghiệm toàn cảnh 360 độ, quan sát mọi chi tiết

Người dùng khi truy cập nền tảng số (website hoặc ứng dụng tích hợp) có thể:

• Xoay mô hình 360 độ để quan sát bia từ mọi góc nhìn: mặt trước, mặt sau, phần đế rùa, phần đầu bia
• Phóng to – thu nhỏ chi tiết để nhìn rõ từng dòng chữ Hán, từng hoa văn chạm khắc trên thân bia
• Lựa chọn điểm tương tác (hotspot) để bật lên thông tin phụ như: nội dung bài ký, danh sách Tiến sĩ, giải thích biểu tượng

Trải nghiệm toàn cảnh 360 độ, quan sát mọi chi tiết

Thuyết minh âm thanh đa ngôn ngữ, dễ tiếp cận mọi đối tượng

YooLife còn hỗ trợ thuyết minh tự động bằng âm thanh, với nhiều lựa chọn ngôn ngữ (tiếng Việt, tiếng Anh, tiếng Pháp…) phù hợp với cả người Việt và khách quốc tế. Mỗi phần được minh họa kèm hình ảnh lịch sử, bản đồ cổ, video ngắn… giúp trải nghiệm không chỉ là đọc – mà còn là nghe – nhìn – cảm nhận.

Giá trị của mô hình 3D trong giáo dục và du lịch văn hóa

Mô hình 3D của bia đề danh Tiến sĩ 1598 là tài nguyên học tập lý tưởng cho các hoạt động giáo dục về văn hóa – lịch sử – thư pháp. Thay vì tiếp cận qua hình ảnh 2D, học sinh có thể “chạm tay vào di sản số”, từ đó tăng sự hứng thú và hiểu sâu về truyền thống khoa bảng Việt Nam. Tại điểm đến, mô hình 3D có thể tích hợp vào hệ thống tra cứu QR code, máy trình chiếu, hoặc ứng dụng AR.

Việc đưa bia đề danh Tiến sĩ 1598 lên nền tảng số qua mô hình 3D là bước tiến quan trọng trong hành trình số hóa di sản văn hóa Việt Nam. Không chỉ giúp bảo tồn nguyên vẹn giá trị vật thể, công nghệ còn mở ra cơ hội tiếp cận rộng lớn, đưa truyền thống hiếu học và tinh thần khoa bảng lan tỏa mạnh mẽ trong thời đại số.