Bích Câu Đạo Quán – Ngôi đền cổ nằm lặng lẽ giữa lòng Hà Nội – từ lâu không chỉ là nơi thờ tự mà còn là nơi diễn ra các buổi “chiếu ca trù”. Nơi những câu hát cổ truyền vẫn được gìn giữ, ngân vang mỗi tối cuối tuần. Thế nhưng, trong không gian đậm chất thiêng và nghệ thuật ấy, làn điệu ca trù lại đối diện với một thực tại đầy trăn trở: thiếu người nghe, thiếu người học và thiếu một thế hệ tiếp nối.

Những người gìn giữ di sản – câu chuyện từ trái tim

Trong không gian rêu phong của Bích Câu Đạo Quán, có những con người lặng lẽ, bền bỉ giữ lửa văn hóa giữa dòng chảy ồn ã của thời đại. Họ không mang danh “người hùng” nhưng chính họ là những cột mốc sống giữ cho ca trù không biến mất khỏi đời sống hôm nay.

Với tình yêu ca trù sâu đậm, năm 2008 lớp học ca trù miễn phí do vợ chồng nghệ nhân ưu tú Vân Mai tổ chức tại Bích Câu Đạo Quán đã thu hút nhiều người tham gia. Ngoài ra, vợ chồng nghệ nhân ưu tú Vân Mai còn đầu tư trang thiết bị, trang phục biểu diễn, mở sân khấu trong đền Bích Câu Đạo Quán để biểu diễn phục vụ khách nước ngoài và những ai mến mộ loại hình sân khấu này vào tối thứ 7 hàng tuần.

Đến nay, lớp học ca trù miễn phí của vợ chồng nghệ nhân ưu tú Vân Mai đã đào tạo được hàng chục ca nương, góp phần duy trì không gian ca trù giữa lòng Hà Nội tại Bích Câu Đạo Quán suốt thời gian qua.

Theo nghệ nhân ưu tú Vân Mai, để truyền dạy ca trù cũng như để ca trù không bị mai một trong dòng chảy cuộc sống hiện nay là hết sức khó khăn. “Mong muốn lớn nhất của chúng tôi là có nhiều bạn trẻ đến với lớp ca trù tại Bích Câu Đạo Quán để chúng tôi có đất truyền dạy cho các thế hệ mai sau, qua đó có thể góp phần gìn giữ, bảo tồn, phát huy giá trị di sản”– nghệ nhân ưu tú Vân Mai bày tỏ.

Nghệ nhân ưu tú Vân Mai đã đào tạo được hàng chục ca nương, góp phần duy trì không gian ca trù giữa lòng Hà Nội.

Ca trù – Di sản cần bảo vệ khẩn cấp nhưng đang “ngủ yên”

Năm 2009, ca trù được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Thế nhưng, sau ánh hào quang ấy, loại hình nghệ thuật này vẫn đang phải vật lộn để tìm lại hơi thở trong đời sống hiện đại. Đặc biệt là tại Bích Câu Đạo Quán – địa điểm chiếu ca trù nổi tiếng.

Trong một đêm diễn tại sân khấu nhỏ phía sau đền, tiếng đàn đáy vang lên, tiếng phách gõ nhịp, tiếng ca nương ngân nga từng câu hát cổ. Nhưng phía dưới, hàng ghế trống quá nửa. Một vài du khách nước ngoài ngồi lặng nghe, vài người dân Thủ đô dừng lại đôi chút rồi vội vã rời đi.

Không gian tiếp cận hạn chế, chỉ gói gọn trong những buổi biểu diễn thủ công, trong khuôn viên di tích tĩnh lặng. Giới trẻ – những người được kỳ vọng kế thừa di sản  thì vẫn quá xa lạ với ca trù hoặc chỉ biết đến nó như một mục từ trong sách giáo khoa.

Nghệ nhân ưu tú Vân Mai chia sẻ “Chúng tôi có thể dạy hát, có thể đàn phách… nhưng nếu không ai nghe, không ai học thì di sản ấy chỉ còn là tiếng vọng buồn của quá khứ.”

“Chúng tôi có thể dạy hát, có thể đàn phách… nhưng nếu không ai nghe, không ai học thì di sản ấy chỉ còn là tiếng vọng buồn của quá khứ.”

Những buổi diễn vẫn tiếp tục vào mỗi tối thứ Bảy, lớp học miễn phí vẫn mở nhưng lực bất tòng tâm. Không phải vì thiếu đam mê mà vì ca trù chưa có chỗ đứng xứng đáng trong tâm thức người trẻ. Trong dòng chảy công nghệ hiện đại, không có một không gian trải nghiệm ảo, không có cách để đưa ca trù bước qua cánh cổng của thế giới phẳng.

Sự trăn trở ấy là có thật và cấp bách. Vì nếu không kịp chuyển mình, ca trù từng được thế giới vinh danh sẽ tiếp tục “ngủ yên” trong im lặng. Và những người như nghệ nhân Vân Mai, nghệ sĩ Bạch Vân sẽ chỉ còn biết gửi gắm câu hát vào hư vô, mong một ai đó lắng nghe trong tương lai.

“Chúng tôi không mong gì nhiều. Chỉ cần có người đến, có người nghe, có người yêu. Thế là đủ để giữ lại một hồn cốt văn hóa.”

YooLife và hành trình số hóa di sản Bích Câu Đạo Quán – Nơi lưu giữ mạch nguồn Văn hóa

YooLife – Nền tảng xã hội thực tế ảo tiên phong tại Việt Nam được xây dựng với kỳ vọng là “nơi lưu trữ ký ức – điểm hẹn tương lai của người Việt”, YooLife mong muốn làm sống dậy dòng chảy lịch sử 4000 năm của dân tộc, bảo tồn và lan tỏa các nét văn hóa bản địa, thúc đẩy phát triển kinh tế số, xã hội số. Chúng tôi kỳ vọng YooLife sẽ trở thành địa chỉ đỏ trên không gian số, là cầu nối công nghệ mang văn hóa, lịch sử tới gần hơn với công chúng.

YooLife đã có cuộc gặp gỡ với người đứng đầu Câu lạc bộ Ca trù – Bích Câu Đạo Quán. Chia sẻ về tâm tư và nguyện vọng của mình, chúng tôi không đến để thay đổi di sản mà để kể lại câu chuyện di sản bằng một ngôn ngữ mới – gần gũi với giới trẻ, chạm đến thế hệ số để những giá trị truyền thống được sống động trong kỷ nguyên công nghệ.

Từ cuộc gặp gỡ ấy, hành trình ảo hóa toàn bộ không gian Bích Câu Đạo Quán chính thức bắt đầu và cũng là lúc một di sản tưởng như đang “ngủ yên” bắt đầu sống dậy.

Dấu chân YooLife trên hành trình lan tỏa Ca trù đến công chúng

Sau cái gật đầu đầy tin tưởng của Ban Quản lý Di tích, YooLife bắt tay vào một hành trình chưa từng có. Dựng lại cả một không gian văn hóa sống động Bích Câu Đạo Quán trên nền tảng số. Đây không chỉ là một dự án công nghệ đơn thuần. Với YooLife, đây là một cuộc “trở mình” của di sản. Nơi từng viên ngói, từng nét khắc, từng tiếng hát… đều cần được giữ nguyên thần thái khi bước vào thế giới ảo.

Tiến hành chụp 360 và Scan 3D toàn bộ không gian di tích

Đội ngũ kỹ thuật của YooLife dành nhiều ngày để thực hiện chụp không gian 360 và quét 3D chi tiết toàn bộ Bích Câu Đạo Quán. Từ gian thờ Tiên ông Trần Tú Uyên, sân đình, chiếu ca trù đến từng hành lang cổ. Từng góc khuất, từng bậc tam cấp và từng hiện vật, dụng cụ phục vụ các buổi ca trù đều được ghi lại bằng công nghệ cao nhất nhằm tái hiện trung thực không gian di sản.

Đội ngũ kỹ thuật của YooLife dành nhiều ngày để thực hiện chụp không gian 360 và quét 3D chi tiết toàn bộ Bích Câu Đạo Quán

Dựng môi trường thực tế ảo –Bích Câu sống động trên nền tảng số

Dựa trên dữ liệu đã quét, nhóm sáng tạo YooLife dựng nên một mô hình VR360 đầy đủ và sống động. Nơi người dùng có thể “đi dạo” trong không gian đền – như thể đang đứng giữa Bích Câu thật sự. Tại mỗi điểm dừng, các điểm tương tác được thiết kế tỉ mỉ:

• “Chiếu ca trù” nơi phát các đoạn biểu diễn của nghệ nhân.
• Sân khấu trình diễn được số hóa và trình chiếu những trích đoạn xẩm, chầu văn.
• Lớp học ca trù hiện ra với ánh đèn vàng ấm, ghi lại từng khoảnh khắc truyền nghề.

Tích hợp nội dung – để di sản không chỉ “đẹp” mà còn “sống”

Không chỉ là hình ảnh, YooLife tích hợp thêm video biểu diễn, các tư liệu quý về ca trù, lịch sử Bích Câu, câu chuyện của các nghệ nhân, bản đồ di tích và các bài học cơ bản về ca trù cho người mới bắt đầu. Một hệ thống hướng dẫn điều hướng thông minh được tích hợp, giúp người dùng dễ dàng khám phá – dù là một học sinh ở Hà Nội hay một du khách đang ở bên kia bán cầu.

Tích hợp nội dung – để di sản không chỉ “đẹp” mà còn “sống”

Thiết kế giao diện thân thiện – để giới trẻ không còn xa di sản

Hiểu rằng muốn giữ di sản thì phải “nói được ngôn ngữ của thế hệ kế tiếp”, YooLife thiết kế giao diện đơn giản, trực quan, thân thiện với giới trẻ, tích hợp đa ngôn ngữ (Việt – Anh) và tương thích trên điện thoại, máy tính bảng, kính VR. Giờ đây, chỉ với một cú click, bạn trẻ có thể bước vào không gian Bích Câu, nghe ca trù, tìm hiểu về từng loại nhạc cụ, từng giai điệu cổ xưa – Điều mà trước đây chỉ có thể làm nếu là đặt trực tiếp đến đền.

Với YooLife, đây không chỉ là một dự án công nghệ. Đó là một cam kết – cam kết giữ gìn hồn cốt dân tộc bằng cách chạm tới trái tim thế hệ tương lai. Và cũng là một lời hẹn: Những giá trị văn hóa sẽ không bao giờ bị lãng quên, nếu chúng ta biết cách thắp sáng chúng theo một cách mới, trong một thời đại mới.