Chiến tranh đã lùi xa nhưng trên sân khấu rối nước Đào Thục, hình ảnh máy bay B- 52 vẫn được tái hiện bằng những con rối đặc biệt do chính người chỉ huy năm xưa làm đạo diễn. Đó chính là đại tá Đinh Thế Văn, người chỉ huy chỉ đạo bắn rơi pháo đài bay Mỹ, nay là nghệ nhân kể chuyện lịch sử bằng nghệ thuật dân gian, để ký ức không phai mờ trong từng thế hệ.
Tiểu sử thời thơ ấu của Đại tá Đinh Thế Văn
Đinh Thế Văn là ai? Đại tá Đinh Thế văn sinh năm 1938, quê ở làng rối nước Đào Thục, xã Thụy Lâm, huyện Đông Anh, TP. Hà Nội. Năm 16 tuổi, chàng trai nặng 38kg này, đang học học kỳ I lớp 5, Đinh Thế Văn xung phong nhập ngũ nhưng bị đơn vị tuyển quân trả về.
Đại tá Đinh Thế văn sinh năm 1938, quê ở làng rối nước Đào Thục, xã Thụy Lâm, huyện Đông Anh, TP. Hà Nội
Sau đó, Đinh Thế Văn trốn gia đình gia nhập Thanh niên xung phong, Đinh Thế Văn lên Lạng Sơn – Cao Bằng phá đá mở đường. Khi cả đội được điều sang quân đội, ông bị bỏ lại do chưa đủ tuổi. Không chấp nhận ở lại, ông liều chạy bộ đuổi theo đơn vị, tha thiết xin nhập ngũ và được chấp nhận vào pháo binh. Dù chỉ nặng 38kg, ông vẫn kiên cường mang vác tới 28kg hành trang gồm đạn pháo, gạo, cuốc xẻng và tư trang.
Hồi đi bộ đội, Đinh Thế Văn mới học hết lớp 5, đánh trận bằng pháo 12 ly 7. Muốn làm lính pháo cao xạ, bắn máy bay phải giỏi về vô tuyến, ít nhất phải có bằng trung cấp vô tuyến điện. Vậy là chàng trai trẻ đã miệt mài học bổ túc văn hóa, nhanh chóng tốt nghiệp cấp 2, sau đó học và tốt nghiệp trung cấp VTĐ. Năm 1965, ông Văn thi đỗ Đại học Bách khoa Hà Nội ngành VTĐ được một tháng thì tái ngũ.
Với sự phấn đấu, nỗ lực rèn luyện đến năm 1971 khi mới 33 tuổi, ông Đinh Thế Văn đã trở thành Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 77, Trung đoàn 257, Sư đoàn 361, đóng quân tại làng Chèm. (Nay thuộc phường Thụy Phương, quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội)
Chiến công lịch sử – tròn vai Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 77
Trong chiến dịch “Điện Biên Phủ trên không” tháng 12/1972, có một người chỉ huy đã ghi dấu ấn đặc biệt đó là Đại tá Đinh Thế Văn. Là một chiến sĩ pháo cao xạ, ông không chỉ chỉ huy xuất sắc mà còn sáng tạo ra những chiến thuật mang tính bước ngoặt, giúp thay đổi cục diện bầu trời Hà Nội giữa lúc khói lửa khốc liệt.
Vai trò trọng yếu của Tiểu đoàn 77 trong bảo vệ Hà Nội
Tiểu đoàn 77 thuộc Trung đoàn 257, sư đoàn 361 giữ vai trò then chốt trong lưới lửa phòng không bảo vệ thủ đô Hà nội. Năm 1972 khi mới 33 tuổi, Đinh Thế Văn được giao chức Tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn 77, đơn vị đóng quân tại khu vực Chèm, Đông Ngạc. Đây là vị trí có ý nghĩa chiến lược quan trọng, nằm trên trục Tây Bắc Thủ đô, khu vực được Bộ Tư Lệnh phòng không – Không quân nhận định là hướng tấn công chính của máy bay B52 Mỹ.
Không chỉ là đơn vị phòng không trọng yếu tại Thủ đô, Tiểu đoàn 77 còn là lực lượng giàu kinh nghiệm chiến đấu. Trước năm 1972, đơn vị từng trực tiếp tham gia nhiều chiến dịch ác liệt như Khe Sanh, đường 9 – Nam Lào và nhiều mặt trận ở miền Trung – Tây Nguyên. Chính những trải nghiệm thực chiến đã tô luyện nên một tập thể kiên cưỡng, sẵn sàng đương đầu với cuộc không kích quy mô lớn của Mỹ.
Chiến thuật “vượt nửa góc” – sáng kiến đột phá giữa làn nhiễu
Đại tá Đinh Thế Văn chia sẻ, B-52 được ví là “siêu pháo đài bay” bất khả chiến bại của quân đội Mỹ, chưa có nước nào bắn rơi. Mỗi chiếc B-52 có thể chở theo 30 tấn vũ khí. Chúng bay ở tầm cao trên 10.000 m nên ngoại trừ tên lửa SAM-2 của Nga, không một loại đạn pháo cao xạ nào của Việt Nam có thể bắn tới.
Đại tá Đinh Thế Văn chia sẻ, B-52 được ví là “siêu pháo đài bay” bất khả chiến bại của quân đội Mỹ, chưa có nước nào bắn rơi
Điểm mạnh của B52 là gây nhiễu vì mỗi B-52 có 15 máy gây nhiễu. Mỗi khi xuất kích, B-52 thường đi thành nhóm ba chiếc theo đội hình mũi tên, cùng với sự yểm trợ của các loại máy bay F4, F105, tổng cộng 51 máy gây nhiễu. Với cách đánh này, giải nhiễu của máy bay địch bịt mắt tên lửa, không thể nhìn, bắt được nó khiến rada của ta không thể phát hiện được máy bay B-52. Nếu cứ thất tín hiệu là phóng tên lửa SAM-2 thì rất tốn đạn, xác suất lại kém.
Theo ông Văn, phương pháp bắn máy bay B-52 lúc bấy giờ thường sử dụng hai cách là “vượt nửa góc” và “đánh 3 điểm” Giải thích về tính ưu việt của phương pháp vượt nửa góc, Đại tá văn cho biết. “Trắc thủ của ta có thể phân biệt được nhiễu của B-52 do giải nhiễu của nó rất nặng và ổn định”. Khi ra đa bám mục tiêu (B-52) thì giữa quả tên lửa của ta và mục tiêu tạo một góc. “Vượt nửa góc” nghĩa là quả tên lửa do ta điều khiển làm sao phải luôn luôn đón trước nửa góc với mục tiêu. Khi máy bay gần đến điểm bằng không, tên lửa bắn lên, xác suất bắn trúng là 98%. Cách đánh này xác suất tiêu diệt cao, vừa tiết kiệm đạn vừa bắn rơi được B-52 tại chỗ. Vì vậy chúng tôi chọn cách đánh “vượt nửa góc”.
12 ngày đêm quyết tử và kỳ tích bắn rơi B‑52
Đại tá Đinh Thế Văn chia sẻ về phương pháp đánh “vượt nửa góc”, khi phát hiện máy bay B-52, ông đã ra lệnh cho kíp chiến đấu theo dõi mục tiêu. Chỉ đạo phương pháp đánh “vượt nửa góc”, bám sát bằng chế độ tự động. “4 giờ 39 phút, ra lệnh phóng hai quả tên lửa, trong đó quả 1 cự ly 26km, quả 2 cự ly 25km. Hai quả đạn bắt trúng mục tiêu và hạ gục ngay “siêu pháo đài bay”. Chiếc B-52 này rơi xuống cánh đồng xã Tam Hưng, huyện Thanh Oai”, ông Văn kể.
Tiếp đó, đêm 20, rạng sáng 21-12, Tiểu đoàn bắn rơi hai chiếc B-52, một chiếc rơi ở Ba Vì, một chiếc rơi tại Phúc Yên (Vĩnh Phúc). Ngày 27-12, Tiểu đoàn tiếp tục bắn trúng một máy bay nhưng không rơi tại chỗ… Với thành tích đạt được, Tiểu đoàn 77 trở thành một trong những đơn vị bắn rơi nhiều máy bay B-52 nhất của Quân chủng,
Sau ngày Hiệp định Paris được ký kết, chưa kịp về Trung ương báo cáo, đồng chí Lê Đức Thọ, Cố vấn đặc biệt của đoàn đại biểu Chính phủ về Hà Nội, sau khi xuống sân bay đã đến thẳng Tiểu đoàn 77 và nói “Cảm ơn các đồng chí bộ đội tên lửa phòng không. Cảm ơn quân và dân Hà Nội, chính các đồng chí đã quyết định ký thắng lợi cho Việt Nam ở Hội nghị Paris”.
Ghi nhận xứng đáng – Danh hiệu Anh hùng & ký ức còn mãi
Với những chiến công xuất sắc trong chiến dịch “Điện Biên Phủ trên không”, đặc biệt là việc chỉ huy Tiểu đoàn 77 bắn rơi nhiều máy bay B-52, Đại tá Đinh Thế Văn được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Bên cạnh đó, ông còn được trao Huân chương Chiến công hạng Nhất như một minh chứng sống động cho tài chỉ huy và tinh thần chiến đấu quả cảm.
Điều khiến nhiều người càng thêm kính trọng chính là sự khiêm nhường và chính trực nơi ông. Khi được hỏi về chiến công, ông nhẹ nhàng đáp “Tôi chỉ làm tròn nhiệm vụ, chiến thắng là nhờ trí tuệ của cả tập thể.” Dù chiến tranh đã lùi xa nhưng với ông, những ký ức vẫn còn nguyên vẹn. Đó là tiếng còi báo động vang lên giữa đêm, mùi hầm đất và tiếng bom rền dội khắp bầu trời Hà Nội. Những âm thanh ấy như ông từng nói là “những thứ không bao giờ quên được” – khắc sâu trong tâm trí người lính đã từng sống và chiến đấu giữa thời khắc sinh tử của dân tộc.
Người kể lại lịch sử sống, truyền cảm hứng qua rối nước
Năm 1989, Đại tá Đinh Thế Văn nghỉ hưu, về làm “lão chiến sĩ” kiêm “lão nghệ nhân” của làng Đào Thục. Cụ Đinh Văn Viết, bố đẻ ông Văn vốn là ông trùm rối nước, một nghệ nhân đục đẽo, chế tác các con rối có tiếng của làng Đào Thục.
Múa rối nước Đào Thục đã có truyền thống gần 400 năm từ thế kỷ XVII, không chỉ là nét văn hóa độc đáo mà còn là vốn liếng văn hóa tổ tiên để lại cho muôn đời sau. Thời điểm ông Văn nghỉ hưu, rối nước truyền thống Đào Thục gặp rất nhiều khó khăn.
Làng chỉ còn hơn 20 nghệ sĩ nông dân, cùng vài chục trò diễn cổ như: Ba khí giáo trò, Lên võng xuống nước, Chọi trâu, Câu ếch, Đấu vật, Múa tiên… Tuy nhiên, nội dung tích trò đã cũ, không còn thu hút người xem hiện đại, khiến các buổi biểu diễn thưa vắng, nghệ nhân nản lòng.
Đổi mới từ tâm huyết – Viết lại chuyện xưa theo cách mới
Trăn trở vì văn hóa làng nghề đang phai nhạt, ông Văn xác định phải thay đổi từ gốc: có thủy đình – có người trẻ – có nội dung mới. Năm 1997, ông cùng ông Nghị – Trưởng phường rối nước – đi khắp nơi kêu gọi kinh phí để dựng lại nhà thủy đình. Nhờ chủ trương của Nghị quyết Trung ương V – Khóa VIII về phát triển văn hóa dân tộc, lời kêu gọi ấy đã chạm tới trái tim nhiều tổ chức, cá nhân. Gần 100 triệu đồng được quyên góp để dựng thủy đình – nền móng cho sự hồi sinh của rối nước Đào Thục.
Đổi mới từ tâm huyết – Viết lại chuyện xưa theo cách mới
Dựng vở rối “Hà Nội chiến thắng B-52” – Khi lịch sử bước lên sân khấu
Năm 2003, với tình yêu dân tộc và góc nhìn của người từng sống giữa bom đạn, Đinh Thế Văn sáng tác kịch bản rối nước “Hà Nội chiến thắng B-52” – một vở diễn tái hiện lại không khí oanh liệt của chiến dịch 12 ngày đêm.
Vở diễn có sự kết hợp độc đáo giữa nghệ thuật rối cổ truyền và tinh thần thời đại: các nhân vật như bộ đội, dân quân, tên lửa, máy bay Mỹ được khắc họa bằng những con rối, đặc biệt do chính cụ Đinh Văn Viết (cha ông Văn) đục đẽo.
Đạo diễn Mạnh Hùng – trùm rối cạn của Nhà hát Múa rối Thăng Long cũng đã về Đào Thục học nghề rối nước và cùng ông dựng vở thành công. Vở diễn nhanh chóng thu hút sự quan tâm của công chúng, không chỉ là biểu diễn, mà còn truyền tải lịch sử theo cách sáng tạo và sinh động.
Đào Thục sống lại – Một trung tâm rối nước thu hút du khách
Năm 2023, nghệ thuật múa rối nước Đào Thục vui mừng đón nhận danh hiệu Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Từ đó đến nay, phường rối nước Đào Thục duy trì biểu diễn thường xuyên, đặc biệt là vào các dịp lễ, tết, phục vụ khách du lịch trong và ngoài nước. Làng rối không chỉ sống lại mà còn trở thành điểm đến văn hóa đặc sắc phía Bắc Hà Nội.
Cuộc sống hiện tại – Tấm gương tận tâm và khiêm nhường
Dù đã ở tuổi ngoài 80, Đại tá – Anh hùng LLVTND Đinh Thế Văn vẫn giữ được sự minh mẫn, khiêm nhường và tận tâm với văn hóa dân tộc. Ông hiện sống cùng gia đình tại quê nhà làng Đào Thục (Đông Anh, Hà Nội), gắn bó sâu sắc với hoạt động gìn giữ và phát triển nghệ thuật rối nước truyền thống.
Trong nhiều cuộc phỏng vấn gần đây, ông Văn vẫn say sưa kể về những ký ức chiến trường và hành trình phục hồi phường rối nước như thể tất cả vừa mới diễn ra hôm qua. Hằng năm, cứ vào dịp tháng 12, ông lại bận rộn hơn được mời đến các cơ quan, đơn vị, trường học… để nói chuyện truyền thống.
Cuộc sống hiện tại – Tấm gương tận tâm và khiêm nhường
Gần đây, ông đã xuất hiện trong bộ phim tài liệu “Vũ khí của người Việt” do Trung Tâm PT-TH Quân Đội sản xuất. Bộ phim là một hành trình kể lại chiến tranh từ góc nhìn người lính, tái hiện tinh thần sáng tạo, dũng cảm của những con người đã làm nên chiến thắng. Trong bộ phim này, ông không chỉ xuất hiện như một nhân chứng, mà còn là người kể chuyện – người gói ghém ký ức thành lời, giúp khán giả hiểu rõ hơn giá trị thật sự của “vũ khí người Việt” không chỉ là súng đạn mà còn là trí tuệ, lòng dũng cảm và tình yêu quê hương cháy bỏng.
Với hình ảnh một người lính – người nghệ nhân – người thầy, Đại tá Đinh Thế Văn hiện lên như cầu nối giữa chiến tranh và hòa bình, giữa truyền thống và hiện đại, giữa những điều cần gìn giữ và những giá trị cần được trao truyền.
